Ο πρώην Αρχιεπίσκοπος της Νότιας Αφρικής Ντέσμοντ Τούτου, βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης και φανατικός πολέμιος του απαρτχάιντ πέθανε σε ηλικία 90 ετών.
Ο πρόεδρος της Νοτίου Αφρικής Σίριλ Ραμαφόσα εξέφρασε «εξ ονόματος όλων των Νοτιοαφρικανών, τη βαθιά του θλίψη για τον θάνατο, σήμερα Κυριακή», αυτή της κορυφαίας προσωπικότητας στην Ιστορία της Νότιας Αφρικής, σύμφωνα με ανακοίνωση.
«Ο θάνατος του αρχιεπισκόπου επί τιμή Ντέσμοντ Τούτου είναι ένα νέο κεφάλαιο πένθους στον αποχαιρετισμό του έθνους μας σε μια γενιά εξαιρετικών Νοτιοαφρικανών, που μας κληροδότησαν μια απελευθερωμένη Νότια Αφρική», δήλωσε ο πρόεδρος.
«Ένας άνδρας εξαιρετικής ευφυΐας, ακεραιότητας και ακατάβλητος απέναντι στις δυνάμεις του απαρτχάιντ, ήταν επίσης τρυφερός και ευάλωτος στη συμπόνια του για αυτούς που υπέστησαν καταπίεση, αδικία και βία υπό το απαρτχάιντ και για τους καταπιεσμένους ολόκληρου του κόσμου», πρόσθεσε ο Ραμαφόσα.
Η υγεία του Ντέσμοντ Τούτου είχε επιδεινωθεί εδώ και αρκετούς μήνες. Δεν έκανε πλέον δημόσιες ομιλίες, όμως πάντα χαιρετούσε τις κάμερες, που ήταν παρούσες σε κάθε μετακίνησή του, χαμογελώντας ή με πειρακτικό βλέμμα, όπως όταν εμβολιάστηκε κατά της Covid-19 σε νοσοκομείο, ή κατά τη διάρκεια του εορτασμού των γενεθλίων του τον Οκτώβριο.
Ο Τούτου είχε διαγνωστεί με καρκίνο του προστάτη στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και τα τελευταία χρόνια είχε νοσηλευθεί αρκετές φορές για να αντιμετωπίσει λοιμώξεις που σχετίζονταν με τη θεραπεία του.
«Τελικά, σε ηλικία 90 ετών, πέθανε γαλήνια στο Oasis Frail Care Centre στο Κέιπ Τάουν σήμερα το πρωί», ανέφερε σε ανακοίνωση εκ μέρους της οικογένειας Τούτου η δρ. Ραμφέλα Μαμφέλε, που εκτελεί χρέη αντιπροέδρου στο ίδρυμα Archbishop Desmond Tutu για την Πνευματική Ιδιοκτησία και ήταν εκ των συντονιστών στο Γραφείο του Αρχιεπισκόπου. Δεν έδωσε λεπτομέρειες για τα αιτία του θανάτου του.
Παρότι είχε ύψος μόλις 1,68 μ., ο Τούτου, με μεταδοτικό γέλιο, ήταν γίγαντας ήθους, που το 1984 βραβεύθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τη μη βίαιη αντίστασή του στο απαρτχάιντ. Μια δεκαετία αργότερα, έγινε μάρτυρας του τέλους του καθεστώτος αυτού και ανέλαβε επικεφαλής της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που συστήθηκε για να αποκαλύψει τις ωμότητες που διαπράχθηκαν εκείνα τα πέτρινα χρόνια.
Κήρυττε κατά της τυραννίας της μειοψηφίας των λευκών και ακόμα και μετά το τέλος της, ποτέ δεν υπαναχώρησε στον αγώνα του για μια δικαιότερη Νότια Αφρική, ζητώντας με εξίσου μαχητικό τρόπο να λογοδοτήσει η πολιτική ελίτ των μαύρων, όπως το ζητούσε και για τους λευκούς Αφρικανούς.
Προς το τέλος της ζωής του, εξέφραζε τη λύπη του που το όνειρό του για το «έθνος του ουράνιου τόξου» δεν έχει γίνει ακόμα πραγματικότητα.
Σε διεθνές επίπεδο, ο ακτιβιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μίλησε για σειρά από ζητήματα, από την κατοχή των παλαιστινιακών εδαφών από το Ισραήλ ως τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων και τον υποβοηθούμενο θάνατο – θέματα που παγίωσαν τη δημοφιλία του.
Είχε αξιοποιήσει την θητεία του στην κορυφή της ιεραρχίας της Αγγλικανικής Εκκλησίας για να τονίσει τα δεινά των μαύρων της Νότιας Αφρικής.
Ερωτηθείς, όταν εγκατέλειπε τη θέση του Αρχιεπισκόπου του Κέιπ Τάουν το 1996, εάν υπάρχει κάτι για το οποίο μετανιώνει, ο Τούτου δήλωσε: «Ο αγώνας τείνει να κάνει κάποιον περισσότερο τραχύ και να νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο. Ελπίζω ότι ο κόσμος θα με συγχωρήσει για τις όποιες πληγές τυχόν του προκάλεσα».
Μιλώντας δημόσια και ταξιδεύοντας ακούραστα καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ο Τούτου έγινε το πρόσωπο του κινήματος κατά του απαρτχάιντ στο εξωτερικό, την ώρα που πολλοί ηγέτες του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου (ANC), όπως ο Νέλσον Μαντέλα, βρίσκονταν στη φυλακή.
«Η γη μας φλέγεται και ματώνει και ζητώ από τη διεθνή κοινότητα να επιβάλει τιμωρητικές κυρώσεις σε βάρος αυτής της κυβέρνησης», είπε το 1986.
Παρόλο που οι κυβερνήσεις αγνόησαν την έκκλησή του, βοήθησε να οργανωθούν καμπάνιες μεταξύ των απλών ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που μάχονταν υπέρ του τέλους του απαρτχάιντ μέσω μποϊκοτάζ σε οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Ο πρώην σκληροπυρηνικός λευκός πρόεδρος Π. Β. Μπότα είχε ρωτήσει τον Τούτου σε επιστολή τον Μάρτιο του 1968 εάν εργαζόταν για το βασίλειο του Θεού ή για το βασίλειο που είχε υποσχεθεί το τότε εκτός νόμου –κυβερνών σήμερα– ANC.
Επικήδειοι
Από τα πιο δύσκολα καθήκοντά του ήταν να απευθύνει επικήδειους για μαύρους που έχασαν με βίαιο τρόπο τη ζωή τους στη μάχη κατά της κυριαρχίας των λευκών. «Έχουμε κουραστεί να ερχόμαστε σε κηδείες, να εκφωνούμε λόγους κάθε εβδομάδα. Είναι ώρα να σταματήσουν να χάνονται ανθρώπινες ζωές», είπε κάποτε.
Ο ίδιος έλεγε ότι η στάση του για το απαρτχάιντ είναι περισσότερο ηθική, παρά πολιτική.
«Είναι ευκολότερο να είναι κανείς χριστιανός στη Νότια Αφρική παρά οπουδήποτε αλλού, διότι τα θέματα ηθικής είναι τόσο ξεκάθαρα σε αυτή τη χώρα», είπε κάποτε στο πρακτορείο ειδήσεων Reuters.
Τον Φεβρουάριο του 1990, ο Τούτου οδήγησε τον Νέλσον Μαντέλα σε εξώστη στο δημαρχείο του Κέιπ Τάουν, που έβλεπε προς την πλατεία όπου εκείνος απηύθυνε την πρώτη δημόσια ομιλία του ύστερα από 27 χρόνια στη φυλακή. Ο Τούτου ήταν επίσης στο πλάι του Μαντέλα τέσσερα χρόνια αργότερα όταν εκείνος ορκίστηκε πρώτος μαύρος πρόεδρος της χώρας.
«Κάποιες φορές οξεία, συχνά τρυφερή, ποτέ φοβισμένη και σπάνια χωρίς χιούμορ, η φωνή του Ντέσμοντ Τούτου θα είναι πάντα η φωνή όσων δεν έχουν φωνή», είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Μαντέλα, που πέθανε τον Δεκέμβριο του 2013, περιέγραφε τον φίλο του.
Γιος δασκάλου
Γιος δασκάλου, ο Τούτου γεννήθηκε στο Κλάρκσντορπ, μια συντηρητική πόλη δυτικά του Γιοχάνεσμπουργκ, στις 7 Οκτωβρίου του 1931. Η οικογένεια μετακόμισε στη Σοφίαταουν του Γιοχάνεσμπουργκ, μια από τις λίγες μικτές περιοχές της εμπορικής πρωτεύουσας της χώρας, που στη συνέχεια διαλύθηκε υπό τους νόμους του απαρτχάιντ για να χτιστεί το προάστιο των λευκών, το Τριόμφ.
Ανέκαθεν φιλομαθής και παθιασμένος, ο Τούτου αρχικά εργάστηκε ως δάσκαλος. Αλλά είπε ότι τον εξόργιζε το σύστημα εκπαίδευσης για τους μαύρους, για το οποίο Νοτιοαφρικανός πρωθυπουργός δήλωσε κάποτε ότι είχε στόχο να τους προετοιμάσει για τον ρόλο τους ως υπηρετών στην κοινωνία.
Εγκατέλειψε τη διδασκαλία το 1957 και αποφάσισε να ενταχθεί στους κόλπους της εκκλησίας, σπουδάζοντας αρχικά στο Θεολογικό Κολλέγιο Σεντ Πίτερς στο Γιοχάνεσμπουργκ. Χειροτονήθηκε το 1961 και συνέχισε τις σπουδές του στο Λονδίνο.
Ύστερα από τέσσερα χρόνια, επέστρεψε στη Νότια Αφρική, όπου το χαρισματικό κήρυγμά του τον οδήγησε στη θέση του αρχιμανδρίτης της Αγγλικανικής Εκκλησίας στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1975.
Το 1986 διορίστηκε ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν, και έγινε επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας, της τέταρτης μεγαλύτερης στη Νότια Αφρική. Παρέμεινε στη θέση αυτή ως το 1996.
Ο Ντεσμόντ Τούτου ήταν ένας από τους πιο γνωστούς υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Νοτίου Αφρικής, κερδίζοντας το 1984 το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές του στην επίλυση και τερματισμό του απαρτχάιντ. Γνωστός ως η φωνή των άφωνων Μαύρων της Νότιας Αφρικής ήταν ένας ειλικρινής κριτικός του απαρτχάιντ. Ο Τούτου είχε υποστηρίξει επίσης το οικονομικό μποϋκοτάζ της Νότιας Αφρικής, ενώ παράλληλα είχε ενθαρρύνει τη συμφιλίωση μεταξύ των διαφόρων φατριών που σχετίζονταν με το απαρτχάιντ.
Όταν ο Νέλσον Μαντέλα εξελέγη ο πρώτος Μαύρος πρόεδρος του έθνους – διόρισε τον Τούτου πρόεδρο της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης.
Στο έργο του για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο Τουτού είχε διατυπώσει το στόχο του ως «μια δημοκρατική και δίκαιη κοινωνία χωρίς φυλετικές διακρίσεις», και είχε αναφερθεί στους τρόπους για την υλοποίησή του, συμπεριλαμβανομένων της ισότητας των πολιτικών δικαιωμάτων για όλους, ενός κοινού συστήματος εκπαίδευσης και της παύσης της αναγκαστικής απέλασης.
Εκτός από το βραβείο Νόμπελ, ο Τούτου είχε τιμηθεί με πολυάριθμα βραβεία, συμπεριλαμβανομένου του Βραβείου Pacem in Terris, το βραβείο Διακεκριμένης Ανθρωπιστικής Υπηρεσίας του Επισκόπου Τζον T. Γουόκερ, το Βραβείο Ηγεσίας Λίνκολν και το Βραβείο Γκάντι για την Ειρήνη.
Οι κυριότερες ημερομηνίες της ζωής του
1931: Γεννιέται στην Κλάρκσντορπ, περίπου 170 χιλιόμετρα δυτικά του Γιοχάνεσμπουργκ.
1943: Η οικογένεια Τούτου, που μέχρι τότε ανήκε στους μεθοδιστές, εντάσσεται στην αγγλικανική εκκλησία.
1947: Παθαίνει φυματίωση ενώ φοιτά σε δευτεροβάθμιο σχολείο κοντά στη Σοφίαταουν, στο Γιοχάνεσμπουργκ. Αποκτά φιλική σχέση με ιερέα και γίνεται βοηθός του στην εκκλησία μετά την ανάρρωσή του.
1948: Το Εθνικό Κόμμα –η παράταξη της λευκής μειοψηφίας– επιβάλλει το απαρτχάιντ, το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων, ενόψει των εκλογών του 1948. Κερδίζει την αναμέτρηση χάρη στην υποστήριξη των ψηφοφόρων της λευκής μειονότητας που επιθυμούν διακαώς να διατηρήσουν την κυριαρχία τους επί της πλειοψηφίας των μαύρων.
1955: Παντρεύεται τη Λέα. Αρχίζει να διδάσκει σε γυμνάσιο του Γιοχάνεσμπουργκ, όπου γυμνασιάρχης είναι ο πατέρας του.
1958: Εγκαταλείπει το σχολείο, αρνούμενος να γίνει μέρος ενός συστήματος διδασκαλίας που προωθεί την ανισότητα σε βάρος των μαύρων μαθητών. Γίνεται ιερέας.
1962: Μεταναστεύει στη Βρετανία για να σπουδάσει θεολογία στο King’s College του Λονδίνου.
1966: Επιστρέφει στη Νότια Αφρική. Αρχίζει να διδάσκει θεολογία σε ιεροσπουδαστήριο στο Ίστερν Κέιπ. Αρχίζει να κάνει γνωστές τις απόψεις του, την εναντίωσή του στο απαρτχάιντ.
1975: Γίνεται ο πρώτος μαύρος αγγλικανός αρχιμανδρίτης του Γιοχάνεσμπουργκ.
1980: Με την ιδιότητα του γενικού γραμματέα του Συμβουλίου των Εκκλησιών της Νότιας Αφρικής, ο Ντέσμοντ Τούτου είναι επικεφαλής του κλιμακίου των ιεραρχών που επισκέπτεται τον πρωθυπουργό Πίτερ Βέλεμ Μπόθα για να τον καλέσει να βάλει τέλος στο απαρτχάιντ. Αν και η συνάντηση δεν έχει κανένα πρακτικό αντίκρισμα, θα σηματοδοτήσει μια ιστορική στιγμή: την καταγγελία του καθεστώτος του φυλετικού διαχωρισμού από έναν ηγέτη των μαύρων μπροστά στον επικεφαλής της κυβέρνησης των λευκών. Έξαλλη, η κυβέρνηση προχωρά στην κατάσχεση του διαβατηρίου του Τούτου.
1984: Βραβεύεται με το Νόμπελ Ειρήνης για τις προσπάθειές του να τερματιστεί το σύστημα κυριαρχίας της λευκής μειονότητας επί της μαύρης πλειοψηφίας.
1985: Γίνεται ο πρώτος μαύρος αρχιεπίσκοπος Γιοχάνεσμπουργκ. Τάσσεται δημόσια υπέρ του μποϊκοτάζ της Νότιας Αφρικής και της εκστρατείας πολιτικής ανυπακοής προκειμένου να πέσει το απαρτχάιντ.
1986: Γίνεται ο πρώτος μαύρος που διορίζεται αρχιεπίσκοπος Κέιπ Τάουν και επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας Νότιας Αφρικής. Μαζί με άλλους πνευματικούς ηγέτες, μεσολαβεί για την επίλυση διαφορών μεταξύ μαύρων διαδηλωτών και των κυβερνητικών δυνάμεων ασφαλείας.
1990: Ο πρόεδρος Φρέντρικ Βίλεμ ντε Κλερκ νομιμοποιεί το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC). Ανακοινώνει το σχέδιό του να αποφυλακίσει τον Νέλσον Μαντέλα.
1991: Νόμοι του απαρτχάιντ και ρατσιστικοί περιορισμοί ακυρώνονται. Ξεκινούν συνομιλίες ανάμεσα στο κράτος και 16 οργανώσεις που δίνουν αγώνα εναντίον του καθεστώτος των φυλετικών διακρίσεων.
1994: Αφού ο Μαντέλα καταγάγει σαρωτική νίκη στο τιμόνι του ANC στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές στη χώρα, ο Τούτου εισηγείται τον όρο «έθνος του ουράνιου τόξου» με τον οποίο περιγράφει την ένωση των πολλών και διαφόρων φυλών της Νότιας Αφρικής μετά το απαρτχάιντ.
1994: Ο Νέλσον Μαντέλα ζητεί από τον Ντέσμοντ Τούτου να αναλάβει πρόεδρος της υπό σύσταση Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης. Στον ρόλο αυτό θα ακούσει, θα καταγράψει και, σε ορισμένες περιπτώσεις, θα δώσει αμνηστία σε δράστες κατάφωρων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επί των ημερών του απαρτχάιντ.
1996: Αποσύρεται από τα ιερατικά καθήκοντά του για να επικεντρωθεί αποκλειστικά στο έργο του στην επιτροπή. Συνεχίζει τον ακτιβισμό του, τασσόμενος υπέρ της ισότητας και υπέρ της συμφιλίωσης. Του απονέμεται ο τίτλος του επίτιμου αρχιεπισκόπου.
1997: Ενημερώνεται για τη διάγνωση πως έχει καρκίνο του προστάτη. Θα χρειαστεί έκτοτε νοσηλεία και θεραπεία αρκετές φορές.
2011: Ο Δαλάι Λάμα ανακοινώνει την ίδρυση της ετήσιας Ομιλίας για τη Διεθνή Ειρήνη Ντέσμοντ Τούτου. Αλλά το κάνει μέσω δορυφορικής βιντεοσύνδεσης, αφού η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής δεν του δίνει βίζα ώστε να είναι παρών ο πνευματικός ηγέτης των θιβετανών.
2013: Ο Τούτου ξεσπά εναντίον του ANC. Λέει πως δεν μπορεί πλέον να ψηφίζει το κόμμα αυτό, διότι δεν αντιμετώπισε όπως όφειλε την ανισότητα, τη βία, τη διαφθορά.
2013: Ο επίτιμος αρχιεπίσκοπος, για πολλούς η «ηθική πυξίδα» της Νότιας Αφρικής, εκφράζεται υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων δηλώνοντας πως «ποτέ του δεν θα λάτρευε έναν ομοφοβικό θεό».
2021: Ο Τούτου, εμφανώς με εύθραυστη υγεία, οδηγείται με αναπηρικό αμαξίδιο –μολαταύτα, χαμογελαστός– στην παλιά του ενορία, στον καθεδρικό ναό του Αγίου Γεωργίου στην Κέιπ Τάουν, ο οποίος αποτελούσε άλλοτε καταφύγιο για διωκόμενους αγωνιστές κατά του απαρτχάιντ, όπου τελείται ειδική λειτουργία για τα 90ά του γενέθλια.
26η Δεκεμβρίου 2021: Αφήνει την τελευταία του πνοή στο Κέιπ Τάουν, στα 90 του χρόνια.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
