Η γεωπολιτική του Μπάσκετ και ο Γιάννης Αντετοκούνμπο

Άρθρο του Βαγγέλη Χωραφά

Οι Bucks του Γιάννη Αντετοκούνμπο κέρδισαν τον τίτλο του πρωταθλητή στο ΝΒΑ και μαζί με τους οπαδούς τους, πανηγυρίζουν και οι Έλληνες.

Ένας Έλληνας αθλητής, επικεφαλής μίας ομάδας, κατακτά ένα πρωτάθλημα στις ΗΠΑ. Το θέμα δεν είναι τόσο απλό, όσο μπορεί να φαίνεται με την πρώτη ματιά. Η επιτυχία του Γιάννη Αντετοκούνμπο έχει πολλαπλασιαστικές θετικές συνέπειες που θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε. Και ας χρειαστεί να συνεξετάσουμε και το ποδόσφαιρο, σε μία ημέρα που για την Ελλάδα θριαμβεύει το μπάσκετ.

ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΠΑΣΚΕΤ

Είναι κοινά αποδεκτό ότι το μπάσκετ στην Ευρώπη βρίσκεται σε δευτερεύουσα θέση σε σχέση με το ποδόσφαιρο. Και αυτό ισχύει για λόγους ιστορικούς και κοινωνικούς. Το ποδόσφαιρο συνδέθηκε στη γέννησή του με συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες, ξεκινώντας σαν παιχνίδι της εργατικής τάξης πριν εξελιχθεί σε παιχνίδι όλου του λαού. Παράλληλα, η αποικιοκρατική επέκταση των επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών διασφάλισε τη γρήγορη διάδοσή του σε ολόκληρο τον κόσμο, σε συνδυασμό με τη μη ύπαρξη ιδιαίτερων απαιτήσεων για το παίξιμό του, κυρίως σε επίπεδο λαϊκής βάσης.

Αντίθετα το μπάσκετ δεν είχε σχεδόν κανένα από τα προηγούμενα χαρακτηριστικά. Ξεκίνησε σαν παιχνίδι πανεπιστημιακών κύκλων αλλά εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλες τις περιοχές των ΗΠΑ και ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Η ταχύτητα της παγκόσμιας διάδοσής του ήταν πολύ μικρότερη συγκριτικά με αυτή του ποδοσφαίρου και αυξήθηκε μόνο όταν ο αμερικανικός καπιταλισμός αναδείχθηκε η ηγεμονική δύναμη στο χώρο της Δύσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με τα δεδομένα αυτά, ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1950 η εξαγωγή από τις ΗΠΑ, πολιτιστικών προτύπων αλλά και των μαζικών προϊόντων των βιομηχανιών της αναψυχής, του θεάματος και του αθλητισμού. Από τα εξαχθέντα αμερικανικά αθλητικά προϊόντα, το μπάσκετ γρήγορα κατόρθωσε να αναρριχηθεί στην κορυφή των προτιμήσεων λόγω και της δυνατότητάς του να αναπαράγεται σε μικρούς χώρους των αστικών κέντρων. Η συνολική διαδικασία της παγκοσμιοποίησης επιτάχυνε ακόμα περισσότερο τα τελευταία 30 χρόνια αυτές τις εξελίξεις.

Όπως το ποδόσφαιρο έτσι και το μπάσκετ βοηθά στην αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας μέσω των εθνικών ομάδων, μια λειτουργία που είναι εξαιρετικά σημαντική στο βαθμό που οι παραδοσιακές αναφορές της εθνικής ταυτότητας βρίσκονται σε κρίση.

Η παγκοσμιοποίηση τείνει να διαλύει τις βάσεις της εθνικής ταυτότητας, και το ποδόσφαιρο με το μπάσκετ είναι δύο από τις λίγες διαδικασίες που επιτρέπουν την αναγέννηση αυτών των βάσεων, στο βαθμό που επιτρέπουν τη διαμόρφωση μιας ειδικής σχέσης μεταξύ της εθνικής κυριαρχίας και της καθημερινής ζωής των πολιτών. Στο παρελθόν η εθνική κυριαρχία συνδέθηκε κατά κύριο λόγο με την επιβεβαίωση του έθνους, και οι επιτυχίες στο ποδόσφαιρο και το μπάσκετ συνέβαλαν σε αυτή την τάση.

Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης έχουμε μετακινηθεί από την επιβεβαίωση του έθνους στην προστασία/διάσωση του έθνους, και το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ καλούνται να συμβάλουν σε αυτή την προοπτική. Οι εθνικές ομάδες ποδοσφαίρου και μπάσκετ αποτελούν ίσως ένα από τα τελευταία οχυρά που δεν έχουν αλωθεί πλήρως από το χρήμα, και μας επιτρέπουν –όσο και αν το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ αποτελούν μαζί το ανώτατο στάδιο της παγκοσμιοποίησης, είναι δηλαδή πιο παγκοσμιοποιημένα από το διαδίκτυο ή τη δημοκρατία ή την οικονομία της αγοράς– να αντιμαχόμαστε τις πιο καταστροφικές εκφάνσεις της παγκοσμιοποίησης.

Η σύγκριση μεταξύ του ευρωπαϊκού και του αμερικανικού μοντέλου ανάπτυξης του μπάσκετ είναι άνιση. Και αυτό όχι λόγω της αποτελεσματικότητας τους, αλλά λόγω της ιστορικότητας της εξέλιξης του μπάσκετ, η οποία έχει επιτρέψει τη μεγαλύτερη συσσώρευση κεφαλαίων στο αμερικανικό μπάσκετ.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι στις ΗΠΑ το μπάσκετ δεν είναι το δημοφιλέστερο άθλημα –σε σύγκριση με το αμερικανικό ποδόσφαιρο, το χόκεϊ και το μπέιζμπολ. Είναι όμως το περισσότερο διαδεδομένο από τα αμερικανικά αθλήματα σε ολόκληρο τον κόσμο, και αυτή η παγκοσμιοποιητική του διάσταση το κάνει να είναι το αντιπροσωπευτικότερο άθλημα της Αμερικής και των αξιών που πρεσβεύει. Την ίδια στιγμή, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα ήπιας ισχύος των ΗΠΑ.

Η παγκοσμιοποίηση έχει επιτρέψει την ελεύθερη διακίνηση παικτών σε ολόκληρο τον κόσμο και με αυτήν την έννοια –τουλάχιστον σε θεωρητικό επίπεδο– όλες οι μετακινήσεις είναι εφικτές. Μόνο που ο διαφορετικός ρυθμός συγκέντρωσης πλούτου στο αμερικανικό μπάσκετ –ο οποίος οφείλεται στους ιστορικούς λόγους που προαναφέρθηκαν– του επιτρέπει να διατηρεί την πρωτοκαθεδρία, λόγω του αυξανόμενου πληθωρισμού των μπασκετικών αμοιβών, απέναντι στο ευρωπαϊκό μπάσκετ. Το αντίστροφο συμβαίνει με το ποδόσφαιρο, το άθλημα του οποίου την πρωτοκαθεδρία κατέχει η Ευρώπη. Οι ρυθμοί συσσώρευσης κεφαλαίου στις ευρωπαϊκές ποδοσφαιρικές ομάδες τους επιτρέπει να διατηρούν μια υπεροχή ασφαλείας απέναντι στους κυριότερους ανταγωνιστές της: τις ποδοσφαιρικές ομάδες των χωρών της Λατινικής Αμερικής.

ΤΟ ΜΠΑΣΚΕΤ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ

Το ηγεμονικό σχήμα της Δύσης εξακολουθεί να παραμένει κυρίαρχο σε παγκόσμια κλίμακα. Ο καπιταλισμός όμως ως σύστημα, έχει εκδηλώσει αλλού τη δυναμική του – σε αυτή τη φάση κυρίως στις χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ασίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο καπιταλισμός έχει χάσει την ισχύ του στις χώρες του αναπτυγμένου κέντρου. Απλά οι ρυθμοί ανάπτυξής του στις χώρες της Ασίας είναι πολύ πιο γρήγοροι και οι όροι αυτής της εξέλιξης –φθηνό εργατικό δυναμικό, μεγάλες αγορές, αποτελεσματικός κοινωνικός έλεγχος κ.λπ.– εξακολουθούν να ισχύουν. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η ΕΕ κατανοούν αυτή τη δυναμική με διαφορετικούς όρους.
Οι ΗΠΑ κατανοούν την ανάπτυξη στην Ασία και εν μέρει στη Λατινική Αμερική με όρους –όχι ότι δεν υπάρχει η αναγκαία οικονομική διάσταση– στρατηγικούς. Σαν παγκόσμιος ηγεμόνας πρέπει να προϋπολογίσουν τα μακροχρόνια συμφέροντά τους για τη διατήρηση αυτής της ηγεμονίας. Στην παρούσα φάση η ηγεμονία επιτυγχάνεται μέσα από το παγκόσμιο θεσμικό πλέγμα που έχουν δημιουργήσει, μέσα από δυνατότητες στρατιωτικού global reach, μέσα από την επέκταση της ήπιας ισχύος και μέσα από συμμαχίες.

Στα πλαίσια αυτά, το μπάσκετ –στο χώρο που του αναλογεί– γίνεται εργαλείο μιας τέτοιας προσέγγισης. Ο στόχος της ηγεσίας του ΝΒΑ είναι η επέκταση στις χώρες της Ασίας και ιδιαίτερα στην Κίνα. Αυτή η πολιτική υλοποιείται με συνέπεια τα τελευταία χρόνια και αποκρυσταλλώνεται στο φαινόμενο «Γιάο και παγκοσμιοποίηση».

Σε μια αντίστοιχη πορεία η Ευρώπη και, συγκεκριμένα, η UEFA εξάγουν στις ίδιες περιοχές το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο και κυρίως την κορυφαία διασυλλογική οργάνωση της ηπείρου, το Champions League. Ο κάθε πόλος της Δύσης εξάγει το άθλημα στο οποίο διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα και του διασφαλίζει μεγαλύτερη ήπια ισχύ.

Από την πλευρά του ΝΒΑ, η Ευρώπη δεν έχει κάποια ειδική σημασία. Προσφέρει παίκτες για μεταγραφές και μια αγορά ήδη πεπερασμένη. Αντίθετα η Ασία, η Λατινική Αμερική και η Αφρική προσφέρουν και ανθρώπινο δυναμικό και μη κορεσμένες αγορές και στρατηγικές προοπτικές.

Οι χώρες της Δύσης προχωρούν και σχεδιάζουν μέσα από συμφωνίες, αντιθέσεις, τριβές και εξωτερικές πιέσεις. Όλες αυτές οι τάσεις αναπαράγονται και στο χώρο του αθλητισμού. Το μπάσκετ ως άθλημα που απεικονίζει τη λογική και τη δυναμική του αμερικανικού καπιταλισμού θα εξακολουθήσει να διαδραματίζει τον δικό του πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα στα πλαίσια του δυτικού καταμερισμού εργασίας, έχοντας στο άλλο άκρο αντίπαλο αλλά και συνοδοιπόρο το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο.

Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝΤΕΤΟΚΟΥΜΠΟ

Για πρώτη φορά στην ιστορία του ΝΒΑ μία ομάδα, οι Bucks κατακτά τον τίτλο καθοδηγούμενη από έναν Έλληνα παίκτη, τον Γιάννη Αντετοκούνμπο.

Αλλά αυτά που έχει επιτύχει ο Γιάννης Αντετοκούνμπο στο ΝΒΑ είναι πολύ περισσότερα από έναν τίτλο.

Πρώτον, έχει ανταποκριθεί πλήρως στον ρόλο του ηγέτη της ομάδας του και έχει αναδείξει την αξία του σε παναμερικανικό επίπεδο.

Δεύτερον, συμβάλλει να διατηρείται ζωντανό το αφήγημα του «αμερικανικού ονείρου». Ένα φτωχό παιδί από μία μικρή χώρα κατακτά τα πάντα στις ΗΠΑ, ή μέσα από την σκληρή προσπάθεια όλα επιτυγχάνονται, ή άρπαξε την ευκαιρία που σου δίνεται, ή το ταλέντο ανταμείβεται κλπ.

Τρίτον, συμβάλλει στην συντήρηση του μύθου του ΝΒΑ σε παγκόσμια κλίμακα και των ευκαιριών που προσφέρει. Αυτή η συντήρηση του μύθου, συμβάλλει με την σειρά της στην ενίσχυση της ήπιας ισχύος των ΗΠΑ.

Τέταρτον, αναδεικνύει το όνομα της Ελλάδος στο εξωτερικό.

Η Ελλάδα, μια χώρα με μικρό πληθυσμιακό μέγεθος και όχι ισχυρή οικονομία, θεωρείται μια από τις ισχυρές μπασκετικές δυνάμεις εδώ και τρεις δεκαετίες, τόσο σε επίπεδο εθνικό όσο και σε συλλογικό. Σε αντίθεση με το μπάσκετ, το ποδόσφαιρο έχει λιγότερες επιτυχίες και η Ελλάδα θεωρείται μια χώρα μικρομεσαίου ποδοσφαιρικού διαμετρήματος, παρά την επιτυχία της εθνικής ομάδας το 2004. Αν όμως συνεξετασθεί η συνολική ανάπτυξη και των δύο αθλημάτων, τότε η εικόνα γίνεται αρκετά θετική από την πλευρά της συμβολής του αθλητισμού στην προστασία της εθνικής ταυτότητας μέσα στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης.

Σε αυτή την προστασία της εθνικής ταυτότητας, η συμβολή του Γιάννη Αντετοκούνμπο, του Greek Freak, είναι πολύ σημαντική.