ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

Ο Ζάκερμπεργκ σχεδιάζει την αλλαγή του Facebook σε «Metaverse» εταιρεία!

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την κοινωνία μας;

Επιμέλεια:
Κώστας Μακράκης
29 Οκτωβρίου, 2021

Καταρχάς, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο το όλο εγχείρημα του Ζάκερμπεργκ θα χρειαστεί να λάβουμε υπόψη μας τρία πράγματα:

Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ έχει ήδη ανακοινώσει πως το Facebook πρόκειται να μετατραπεί σε «Metaverse» εταιρεία.
Αυτό σημαίνει πως το διαδίκτυο αλλάζει με στόχο την ανάμιξη του πραγματικού και του εικονικού κόσμου.
Την κατανόηση του όρου «metaverse» και πως αυτή η αλλαγή έχει τη δυνητικότητα να αλλάξει τις ζωές μας.

Τι είναι, όμως, το metaverse που βρίσκεται στα «trandings» πλέον των social media και όλο και περισσότερος κόσμος ψάχνει να μάθει τι σημαίνει και -το βασικότερο- τι αλλαγές φέρνει στην πράξη: από τα videogame και τα social media μέχρι το ηλεκτρονικό εμπόριο και τη διαδικτυακή επικοινωνία.

To metaverse είναι ένας όρος που επινοήθηκε από τον συγγραφέα Neal Stephenson και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας του 1992 με τίτλο «Snow Crash».

Ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ κάνει λόγο για ένα «εικονικό περιβάλλον», που αποδίδει τρισδιάστατα το διαδίκτυο, αλλάζοντας την οπτικοακουστική -και όχι μόνο- εμπειρία του χρήστη. To metaverse αποδίδει τρισδιάστατα το διαδίκτυο, σύμφωνα με στελέχη σε εταιρείες videogame, οι οποίες εδώ και καιρό δεν σταματούν να ρίχνουν χρήμα στην προσπάθειά τους να φέρουν μια πρωτόγνωρη εμπειρία στους gamers.

Είναι ένας διαδικτυακός κόσμος με πλήθος εικονικών κοινοτήτων, άμεσα συνδεδεμένων μεταξύ τους, όπου οι χρήστες μπορούν να παίξουν, να εργαστούν και να συναντηθούν, χρησιμοποιώντας εξοπλισμό εικονικής πραγματικότητας (VR) και επαυξημένης πραγματικότητας (AR). Και φυσικά σε άμεση επαφή με το smartphone ή άλλες συσκευές. Το metaverse, όμως, φιλοδοξεί να αλλάξει και πλήθος καθημερινών δραστηριοτήτων όπως είναι η ψυχαγωγία, η επικοινωνία αλλά και τα ψώνια.

Η ιδέα του «metaverse» είναι αρκετά χρήσιμη, ειδικά από τη στιγμή που πιθανότατα ο συγκεκριμένος όρος θα μας συντροφεύει για αρκετό καιρό. Είναι μία έννοια άξια κατανόησης ακόμα και αν, σαν κι εμένα, είστε αρκετά καχύποπτοι για το μέλλον που μας επιφυλάσσει.

Είναι το «Metaverse» το «Next Big Thing» στον χώρο του διαδικτύου;

Οι άνθρωποι έχουμε εξελίξει διάφορες τεχνολογίες για να «ξεγελάσουμε» τις αισθήσεις μας, από τα ακουστικά και την τηλεόραση, μέχρι τα διαδραστικά παιχνίδια και την εικονική πραγματικότητα. Στο μέλλον ίσως εξελίξουμε και «εργαλεία» τα οποία θα «ξεγελάνε» άλλες αισθήσεις όπως η αφή και η όσφρηση.

Λέξεις όπως «διαδίκτυο» και «κυβερνοχώρος» έχουν έρθει στις ζωές μας ως έννοιες που σχετίζονται με την πρόσβαση σε οθόνες υπολογιστών. Δεν τις έχουμε στο μυαλό μας ως έννοιες άμεσα συνδεδεμένες με την εικονική ή την επαυξημένη πραγματικότητα.

Η ανακοίνωση του Facebook υποδεικνύει το όραμα για την εποχή «metaverse» στα secial media.

Επίσης βοηθάει το γεγονός πως ο όρος «metaverse» είναι αρκετά ποιητικός. Ακαδημαϊκοί έχουν αναφερθεί σε αυτό εδώ και αρκετά χρόνια με την ονομασία «extended reality»(εκτεταμένη πραγματικότητα), αλλά μάλλον ήταν μια βαρετή ονομασία οπότε και πορεύτηκαν με τον όρο «metaverse». Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως τη συγκεκριμένη λέξη την είδαμε για πρώτη φορά σε μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, όπως είπαμε και προηγουμένως. Οι συγγραφείς πάντα είχαν την ικανότητα να επινοούν ελκυστικές ονομασίες. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση του «cyberspace» που προέρχεται από βιβλίο του William Gibson το 1982, καθώς και η λέξη «robot» την οποία την ακούσαμε για πρώτη φορά από τον Karel Capek (επίσης συγγραφέας) το 1920.

Όμως ποιος ωφελείται από το «Metaverse»;

Αν έχεις ξοδέψει αρκετό χρόνο διαβάζοντας για μεγάλες εταιρίες λογισμικών όπως Apple, Google, Microsoft, Facebook, τότε σίγουρα θα μπορείς να κατανοήσεις με μεγαλύτερη ευκολία τους λόγους για τους οποίους οι εδραίωση του «metaverse» είναι αναπόφευκτη. Σε αυτήν την περίπτωση, είναι δύσκολο να ΜΗΝ κατανοήσεις πως αυτές οι νέες τεχνολογίες θα διαμορφώσουν την κοινωνία, την πολιτική, την κουλτούρα μας, αλλά και την… τσέπη μας.

Η ιδέα αυτή ονομάζεται «Τεχνολογικός ντετερμινισμός»: θεωρία η οποία συνδυάζοντας κοινωνικές και τεχνολογικές θεωρήσεις ερμηνεύει γεγονότα στα οποία κάθε αιτιότητα αποδίδεται στην τεχνολογία. Ουσιαστικά, σύμφωνα με αυτήν τη θεωρία γίνεται δεκτή η υπόθεση ότι ούτε ο άνθρωπος, ούτε η κοινωνία που την παρήγαγε μπορούν να επιδράσουν πάνω στην τεχνολογία καθώς αυτή διαθέτει έμφυτα χαρακτηριστικά και ιδιότητες.

Οι κύριες προσεγγίσεις τεχνολογικού ντετερμινισμού κινούνται πάνω σε δύο άξονες:

ότι η τεχνολογία είναι ανεξάρτητη των κοινωνικών και πολιτικών επιρροών
ότι η τεχνολογία ουσιαστικά όχι μόνο επηρεάζει αλλά και ευθύνεται για τις κοινωνικές αλλαγές και τις νέες δομές που προκύπτουν από αυτές.

Για το Facebook και άλλες μεγάλες εταιρίες που θέλουν να είναι μέρος του «next big thing» πριν τους ανταγωνιστές τους, το «metaverse» είναι συναρπαστικό γιατί παρουσιάζει μία ευκαιρία για νέες αγορές, νέα είδη κοινωνικής δικτύωσης και νέα ηλεκτρονικά είδη.

Αυτό που δεν είναι ακόμη τόσο ξεκάθαρο είναι γιατί εσείς ή εγώ να είμαστε τόσο ενθουσιασμένοι για όλο αυτό.

Μια παρόμοια ιστορία

Στον κόσμο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα οι περισσότεροι από εμάς παλεύουμε με καταστάσεις όπως η πανδημία, η φτώχεια, η κλιματική αλλαγή κ.α. Αδυνατούμε να συνειδητοποιήσουμε πως η τεχνολογία μας παρέχει ανέσεις τις οποίες μπορούμε να εκμεταλλευτούμε για μια καλύτερη ζωή, ανέσεις που πριν 3-4 δεκαετίες ήταν άγνωστες στον άνθρωπο (κινητά τηλέφωνα, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παγκόσμια συνδεσιμότητα κ.α).

Οπότε γιατί να ενθουσιαστούμε που εταιρείες τεχνολογίας επενδύουν δισεκατομμύρια σε νέους τρόπους που θα μας αποσπούν από τον πραγματικό κόσμο, ο οποίος μας δίνει αέρα να αναπνεύσουμε, φαγητό να φάμε, νερό να πιούμε;

Η ιδέα του «metaverse» ίσως μας βοηθήσει να κάνουμε τις κοινωνίες μας πιο παραγωγικές. Ενώνει τον πραγματικό με τον ψηφιακό κόσμο, βοηθώντας τους ανθρώπους να εργαστούν μαζί από μακρινή απόσταση, μειώνοντας την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει κάποιος για να φτάσει στον όποιο στόχο του.

Ένα απλό παράδειγμα: Κάποτε για να μιλήσουμε με κάποιον στο τηλέφωνο έπρεπε να μας φωνάξει ο καφετζής του χωριού, να πάμε στο καφενείο του και να χρησιμοποιήσουμε το κοινόχρηστο τηλέφωνο. Πλέον, αν θέλουμε να επικοινωνήσουμε με κάποιον απλώς πληκτρολογούμε τον αριθμό του στο «smartphone» μας ή στο δικό μας σταθερό τηλέφωνο.

Στη Βόρεια Κορέα, για παράδειγμα, ήδη γίνονται άλματα προόδου μεταξύ εταιρειών και κυβέρνησης ώστε να αναπτύξουν μια κοινή, ανοιχτή πλατφόρμα VR (Virtual Reality). Μεγάλο μέρος αυτού του εγχειρήματος είναι η ανάμειξη των «smartphones», του δικτύου 5G, της άμεσης ή έμμεσης θέασης ενός φυσικού περιβάλλοντος σε πραγματικό χρόνο, ψηφιακά νομίσματα και κοινωνικά δίκτυα ώστε να επιλύσουν κοινωνικά προβλήματα και, πιο κυνικά, να έχουν χρηματικό κέρδος.

Φυσικά και υπήρχαν παρόμοιοι ισχυρισμοί μετάδοσης και συνεργασίας τις πρώτες μέρες του Ίντερνετ, αλλά οι αρχικές υποσχέσεις παραμερίστηκαν από την κυριαρχία των μεγάλων πλατφορμών και της επιτήρησης του καπιταλισμού.

Πως επιτυγχάνεται η επιτήρηση του καπιταλισμού και πως αυτό διαμορφώνει την οικονομία; Ένα ακόμα απλό παράδειγμα θα βοηθήσει στην πλήρης κατανόηση του:

Ας πούμε ότι πρόσφατα αγόρασα ένα κρεβάτι για το υπνοδωμάτιο μου (βάση κρεβατιού, στρώμα, μαξιλάρια, καλύμματα κτλ) από κάποια γνωστή εταιρία. Πλέον, μετά την αγορά, έχω γεμίσει σε Google και Facebook με διαφημίσεις για κρεβάτια και γενικά προτάσεις για το υπνοδωμάτιό μου. Την προηγούμενη εβδομάδα μπορεί να αγόρασα μια ζακέτα με αποτέλεσμα να βλέπω μπροστά μου συνέχεια διαφημίσεις για ζακέτες από γνωστές εταιρείες ένδυσης. Αυτό λέγεται επιτήρηση του καπιταλισμού.

Η επιτήρηση του καπιταλισμού περιγράφει μια καθοδηγούμενη αγορά της οποία η εμπορευματοποίηση είναι κομμένη και ραμμένη πάνω στα προσωπικά στοιχεία του καθένα από εμάς, με τη σύλληψη και την παραγωγή των δεδομένων να βασίζεται στη μαζική παρακολούθηση του ιστορικού του διαδικτύου μας. Αυτό το «εργαλείο» συχνά το εκμεταλλεύονται μεγάλες εταιρείες που μας παρέχουν δωρεάν διαδικτυακές υπηρεσίες, όπως οι μηχανές αναζήτησης της Google και οι τόποι κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook.

Κλείνει η παρένθεση και επανερχόμαστε στο θέμα μας…

Το ίντερνετ έχει αποδειχθεί λειτουργικά επιτυχημένο όσον αφορά:

Τη σύνδεση ανθρώπων από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου.
Τη στέγαση τεράστιων αποθεμάτων γνώσης ως ένα είδος σύγχρονης βιβλιοθήκης.
(Αυτά στα θετικά)

Επίσης έχει αυξήσει την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων χώρων, έχει βάλει την έννοια της διαφήμισης για τα καλά στις ζωές μας, μας έφερε σε έμμεση επαφή με γιγαντιαίες εταιρείες πιο δυνατές από πολλές χώρες και οδήγησε στην «απορρόφηση» του πραγματικού κόσμου από τον ψηφιακό μέσω περιβαλλοντικών ζημιών.

Πέραν του μονοδιάστατου κόσμου

Τα βαθύτερα προβλήματα του «metaverse» αφορούν το είδος της κοσμοθεωρίας που θα εκπροσωπεί.

Στη μια κοσμοθεωρία, μπορούμε να φανταστούμε τους εαυτούς μας ως «επιβάτες» μέσα σε μια μοναδική πραγματικότητα. Αυτή η θεωρία ίσως είναι πιο οικεία στους περισσότερους από εμάς, περιγράφοντας επίσης τι βλέπουμε σε ιστοσελίδες όπως το Facebook: μια «πλατφόρμα» που υπάρχει ανεξάρτητα από οποιονδήποτε χρήστη.

Σε μια άλλη κοσμοθεωρία, ο καθένας από εμάς δημιουργεί την πραγματικότητα μέσα από τις επιλογές που κάνει στη ζωή του. Δουλειά και ψυχαγωγία συνδέουν ανθρώπους, εδάφη, ζωή, πνευματικότητα και όλα αυτά μαζί δημιουργούν την πραγματικότητα.

Ένα βασικό πρόβλημα με την προηγούμενη άποψη είναι ότι οδηγεί σε μια πραγματικότητα που δεν επιτρέπει την ύπαρξη άλλων πραγματικοτήτων. Αυτό βλέπουμε ήδη στις υπάρχουσες πλατφόρμες.

Η τωρινή έκδοση του Facebook μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα σύνδεσης ανθρώπων και κοινωνιών, αλλά την ίδια στιγμή περιορίζει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί το παραπάνω να επιτευχθεί. Χαρακτηριστικά όπως οι «αντιδράσεις» σε διάφορες δημοσιεύσεις και περιεχόμενο επιλεγμένο από αόρατους αλγορίθμους διαμορφώνουν την όλη εμπειρία. Ομοίως, ένα βιντεοπαιχνίδι όπως το «PlayerUnkown’s Battlegrounds» (με πάνω από 100 εκατομμύρια χρήστες) επιτρέπει αμέτρητες δυνατότητες για την έκβαση ενός γύρου, αλλά καθορίζει τους κανόνες υπό τους οποίους το παιχνίδι -και κατ’ επέκτασιν οποιοσδήποτε γύρος- μπορεί να παιχθεί.

Η ιδέα του «metaverse», η οποία κατά κάποιον τρόπο μετατοπίζει ακόμα περισσότερο τη ζωή μας σε μια παγκόσμια πλατφόρμα, εντείνει αυτό το πρόβλημα σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Μας προσφέρει αμέτρητες δυνατότητες για να ξεπεράσουμε τους περιορισμούς του φυσικού κόσμου, αλλά το αντικαθιστά με περιορισμούς που επιβάλλονται από αυτό που θα επιτρέψει το «metaverse».

Όπως γίνεται κατανοητό, προς το παρόν μπορούμε να περιοριστούμε μόνο σε υποθέσεις οι οποίες βάσει της εξέλιξης της τεχνολογίας μπορούν ανά πάσα στιγμή να προστεθούν στην ήδη πολυδιάστατη ζωή μας.